Spritsen zijn misschien wel mijn favoriete koekjes! Oké niet dé favoriet, maar zeker in de top vijf. Zelf maken is natuurlijk heel lekker, maar ook nog eens heel leuk om te doen en het eindresultaat? Fantastisch!
Spuit-11
De naam sprits komt al eeuwenlang in de Nederlandse kookboeken voor, maar hij komt waarschijnlijk uit Duitsland. Hoe is de sprits toch al zo vroeg in ons land terechtgekomen? Nederland was protestants en erg tolerant ten opzichte van andere godsdiensten. In de zestiende eeuw trokken daarom veel godsdienstige vluchtelingen uit alle windstreken naar ons piepkleine kikkerlandje. Ook veel Duitsers vluchtten naar Nederland en namen vanuit hun vaderland de spritzkuchen mee, oftewel spuitkoekjes. Spritzen is Duits voor spuiten en spritsen maak je door een deeg door een gekartelde spuitmond te spuiten. Hij zou echter van oorsprong ook Nederlands kunnen zijn: spritsen betekent in bepaalde dialecten en in schildersjargon spatten, sprenkelen of fijn spuiten.
Toen ze koekjes frituurden in plaats van kroketten
Recepten voor spritsen verschijnen vanaf de achttiende eeuw in Nederlandse kookboeken. Dit zijn niet altijd de spritsen zoals wij ze nu kennen. Er zijn namelijk veel koekjes die sprits heten. De enige overeenkomst die ze met elkaar hebben, is dat men ze door een gekartelde spuitmond ‘spritst’ . De spritsen uit de Volmaakte grond-beginzelen der keukenkunde worden gemaakt van een soort soezenbeslag en gefrituurd in plaats van in een oven gebakken. Mensen van toen bakten vaak koekjes in heet vet. Tot aan de late negentiende en de vroege twintigste eeuw hadden alleen rijke mensen een oven thuis. Er bestonden wel gemeenschappelijke ovens, een soort bakhuisjes, maar daarin bakte men alleen brood. Koekjes werden daarom vaak gefrituurd in geklaarde boter of op een plaat boven een vuur gebakken.
De Utrechtse sprits
Spritsen worden in de negentiende eeuw vaker in een oven gebakken en de bereidingswijze in veel kookboeken lijkt verdacht veel op de manier waarop de spritsen van nu gemaakt worden. Ook de ingrediënten: bloem, boter, suiker en ei zijn hetzelfde. In de negentiende eeuw ontstaat ook de Utrechtse sprits. De Utrechtse bakker Pieter Bergman reisde in 1886 voor een banketbakkersopleiding naar Düsseldorf. Daar ontwikkelde hij een speciale versie van de sprits: de Utrechtse sprits. Eenmaal teruggekomen in Nederland ging hij zich volledig richten op het bakken van zijn Utrechtse spritsen. De typische Utrechtse sprits is anders dan normale spritsen omdat hij een beetje zout is. De spritsen van Bergman zijn nog steeds in Utrecht te koop.
Kazernekoekjes of toch…
In de twintigste eeuw ontstonden er steeds meer fabrieken die op grote schaal gebak produceerden, zoals het bedrijf Nobo. De naam van het bedrijf is een samenstelling van Nolen & Bochove, de twee mannen die de onderneming begonnen. De eerste fabriek werd opgericht in Ede en produceerde naast spritsen ook beschuit, gevulde koeken, banketpunten en in de sinterklaasperiode speculaas. Rondom Ede stonden veel legerkazernes, waar militairen, die gemobiliseerd waren in de Tweede Wereldoorlog, spritsen kregen. De koekjes waren een lekkere afwisseling op het nog net eetbare voedsel dat de militairen voorgeschoteld kregen. Veel militairen bleven ook na de oorlog de spritsen eten en hij werd mede daardoor snel ontzettend populair. In de oorlog werd de sprits ook thuis gebakken, maar met de rantsoenen waren de typische ingrediënten van de sprits moeilijk te verkrijgen. Het oorlogskookboekje: Zelf bakken, ook nu! vervangt een deel van het bloem voor havermout, gebruikt extra melk en een stuk minder boter. Zo kon je ook in de oorlog genieten van een lekker koekje.
Kliederkoekjes. Maar wel lekker!
Nobo is inmiddels failliet, maar het welbekende bedrijf Verkade verkoopt nog steeds nobo spritsen. Naast de naturel smaak hebben zij ook spritsen met een laagje chocolade. Dat vind ik de beste spritsen die er te koop zijn, maar meestal maak ik ze zelf. Dat is namelijk het allerlekkerst en ook nog eens heel leuk om te doen! Bij het maken van spritsen wrijf je het deeg namelijk over een werkblad heen. Op die manier worden de spritsen erg luchtig, lekker bros en wordt je keuken een grote kliederboel.
Spritsen
Ingrediënten:
Voor het spritsendeeg:
- 210 g boter, op kamertemperatuur
- 125 g witte basterdsuiker
- ¼ tl zout
- 1 tl vanille extract
- 1 citroen
- ½ ei
- 250 g bloem
Voor het chocoladelaagje
- 300 g pure chocolade
Zo maak je dit:
- Om de spritsen te maken:
- Verwarm de oven voor op 160 C en bekleed een bakplaat met bakpapier.
- Rasp de citroen en klop het ei los.
- Meng de boter met de suiker, zout, vanille extract en de citroenrasp door het met een hand op een werkblad tot een gladde witte massa te wrijven. Gebruik je ene hand om te wrijven en gebruik je andere hand om met een deegkrabber de boel weer bij elkaar te schrapen.
- Voeg het ei toe en wrijf dit er ook door. Voeg als laatste de bloem toe en wrijf alles in 2-3 minuten tot een glad deeg.
- Doe het deeg in een spuitzak met een gekarteld spuitmondje. Spuit op de bakplaat zigzaggend 3 banen van zo’n 4-5 cm breed. Spuit de banen niet te dicht op elkaar, want het deeg gaat nog een beetje vloeien.
- Bak de spritsen in 20-25 minuten goudbruin en gaar.
- Snij de spritsen direct als ze uit de oven komen: snij de kantjes eraf, snij de spritsen doormidden en snij die stukken ook weer door zodat je per baan 4 spritsen krijgt. Laat ze daarna goed afkoelen op een rooster.
- Om het chocoladelaagje te maken:
- Bekleed alvast twee bakplaten met bakpapier.
- Terwijl de spritsen afkoelen, tempereer je de chocolade door deze te enten. Tempereren zorgt voor een mooie glans op de chocola, dat de chocola knapperig is en het minder snel smelt tussen je vingers. Enten is hier de meest makkelijke manier voor.
- Smelt 225 g chocolade au bain marie tot een temperatuur van 45-50 C. Haal de chocolade van het vuur en zet het vuur uit.
- Voeg de overgebleven 75 g toe en roer dit door de gesmolten chocolade. Blijf de chocolade constant roeren om de toegevoegde chocolade te laten smelten. De gesmolten chocolade koelt hierdoor af. Koel de chocolade terug tot 28 C.
- Hang de pan dan weer kort boven de nog hete pan met water en verwarm het tot 31-32 C.
- Doop de afgekoelde spritsen met de punt voor de helft in de chocolade. Tik de overtollige chocolade er voorzichtig af en leg de koekjes op de bakplaat tot de chocolade gestold is