Knapperige koekjes vol kruiden, perfect voor bij een dampende kop thee, koffie of chocolademelk en een goed boek. Onmisbaar tijdens de Sinterklaasperiode, maar ook de rest van het jaar lekker. Met dit recept maak je zelf de lekkerste speculaasjes!
Spicy specerijen
Het is jammer dat nog niemand een uitvinding heeft gedaan waarbij je geur via de computer kan versturen. Ik had jullie graag mijn huis willen laten ruiken na het bakken van deze speculaasjes. Man, man, man, wat ruikt dat lekker! Gelukkig kom je er snel genoeg achter als je zelf aan de slag gaat met dit recept. Na het bakken van deze speculaasjes ruikt je hele huis nog dagenlang naar de specerijen.
Want specerijen: die staan voorop in dit koekje. Mensen bakken al sinds de middeleeuwen koekjes gemaakt van gekruid deeg. In de 17e eeuw vervoerde de VOC speculaaskruiden in grote hoeveelheden naar Nederland vervoerd. Je zou denken dat speculaas eeuwenoud is, maar niets is minder waar. De eerste recepten voor speculaas verschijnen pas vanaf de 19e eeuw in kookboeken. Speculaas is gemaakt met suiker, terwijl de kruidkoeken uit de middeleeuwen gemaakt zijn van honing. Lange tijd was de enige manier om suiker te verkrijgen door suikerriet te telen. Dit groeit alleen in warme landen en tja, warm is nou niet echt het eerste woord waarmee ik het weer in Nederland zou omschrijven.
Speculeren over speculaas
Dat speculaas uit Nederland komt, dat is vrij duidelijk. Waar de naam speculaas vandaan komt, daar zijn echter behoorlijk wat speculaties over. In de loop van de eeuwen vind je speculaasrecepten onder verschillende namen: claeskoekjes, spikkelasie, speculatie of speculatieën, om maar even wat te noemen. Het boek Brood- en gebakvormen en hunne beteekenis in de folklore geeft een mogelijke verklaring voor de naam van speculaas. Een bakker zou op het idee gekomen zijn om koekjes te bakken van zeer gekruid deeg en deze met Sinterklaas te verkopen. Hij wist niet zeker of zijn klanten het lekker zouden vinden en maakte het op hoop van zegen. Hij speculeerde dat de mensen het zouden kopen en noemde het koekje daarnaar: speculatiegebak. Die verklaring klopt waarschijnlijk niet, maar het is wel een leuk verhaal.
Speculaas van de bovenste plank
Speculaasjes vorm je door middel van een speculaasplank. Mocht je deze nou niet hebben, dan kun je het deeg ook uitrollen en er vormpjes uitsteken of uitsnijden. Met een speculaasplank werken is niet het allermakkelijkste, dat moet ik toegeven. Zeker een nieuwe plank is in het begin nog even peuteren. Door de plank te gebruiken, wordt hij vetter door het koekjesdeeg. Na een aantal keer gebruiken, wordt het makkelijker om de koekjes uit de vorm te krijgen. Maar hé, dan moet je wel een aantal keer speculaasjes maken. Ach ja, een goed excuus om lekker een paar keer de keuken in te gaan.
Met speculaasplanken, ook wel koekprenten of koekplanken, bakken mensen al eeuwen koekjes. De koekplanken zijn zelfs ouder dan speculaas. Ze werden vermoedelijk in de Middeleeuwen al gemaakt. Ze bakten er toen kruidkoeken mee, speculaas bestond nog niet. De oudst bekende plank in Nederland komt uit het begin van de 17e eeuw. Het maken van koekprenten was een echt vak. Soms maakten bakkers ze zelf, maar over het algemeen deden gespecialiseerde rondtrekkende houtsnijders het. De afbeeldingen op de planken konden van alles zijn: van boten en stoomlocomotieven, naar alledaagse scènes: molens, ruiters, koeien, varkens of katten. Ook beroepen als kuiper, spinster, schaapherder, melkmeisje, slager of orgeldraaier werden afgebeeld.
Sinterklaas en speculaas
Soms lag er een diepere betekenis achter de afbeelding die op de plank stond. Een hert stond voor een gezond en lang leven, een leeuw voor waakzaamheid en een hond stond symbool voor trouw. Daarnaast werden er regelmatig heiligen afgebeeld, zoals Sinterklaas. Dat zou misschien wel een verklaring kunnen zijn waarom speculaas met Sinterklaas gegeten wordt. Natuurlijk naast het feit dat de verwarmende specerijen goed bij de winterperiode passen. De planken zouden een andere verklaring kunnen zijn voor de naam van speculaas. Speculaasjes zijn het spiegelbeeld van de plank waar ze mee gevormd worden. De naam speculaas zou van het Latijnse woord speculum, wat spiegel betekent, komen.
Speculaas is hoe dan ook onlosmakelijk verbonden aan Sinterklaas en dat is ook de meest waarschijnlijke reden hoe speculaas aan zijn naam komt. Het Latijnse woord speculator betekent ‘hij die alles ziet’ of ‘bisschop’ en dit zou een verwijzing naar de Goedheiligman zijn.
De speculaasjes worden nu in fabrieken gemaakt waar ze met honderden tegelijk uit speciale speculaasmachines komen. Deze werken een stuk sneller dan wanneer je het met de hand doet. Hierdoor zijn speculaasjes een stuk goedkoper en kunnen we er het hele jaar van genieten. Maar zodra de Sinterklaasperiode aanbreekt, oftewel zo ongeveer vanaf juni, dan ontploffen de winkels met de speculaasproducten. Allemaal hartstikke lekker natuurlijk, maar nóg lekkerder is als je het zelf maakt. Dus als de wind weer door de bomen waait (en zelfs hier in huis), zet de oven aan en bak de lekkerste speculaas voor Sinterklaas! Of gewoon omdat je er zin in hebt. Want speculaas gaat er altijd wel in als koek.
Speculaasjes
Equipment
- Speculaasplankje
Ingrediënten:
- 250 g bloem
- 8 g bakpoeder
- 150 g donkerbruine basterdsuiker
- 125 g boter, koud
- 2,5 el speculaaskruiden
- Snuf zout
- 2,5 el melk
Zo maak je dit:
- Doe alle ingrediënten in een kom en kneed het tot een samenhangend deeg. Verpak het deeg in plasticfolie en laat het minimaal 1 uur tot een paar dagen rusten in de koelkast.
- Verwarm de oven voor op 175 C en bekleed een bakplaat met bakpapier.
- Kneed het deeg voor gebruik kort even door en bestuif een speculaasplank met een beetje rijstmeel.
- Druk de plankjes vol met deeg en snijd met een scherp mes het overtollige deeg weg. Draai de plank om en tik het speculaasje er voorzichtig uit. Bestuif de plank weer met een beetje rijstmeel en ga net zo lang door tot het deeg op is. Leg de speculaasjes op de bakplaat.
- Bak de speculaasjes in 10-15 minuten goudbruin en gaar. De precieze baktijd hangt ook af van de grootte van de speculaasplank. Kleine koekjes mogen iets korter en grote speculaasjes moeten iets langer.
Tips:
- Je kan het deeg ook al een dag (of zelfs een week) van tevoren maken. Hier worden de speculaasjes zelfs lekkerder van omdat de smaken dan goed in het deeg kunnen trekken.
- Als je een nieuwe speculaasplank hebt, zullen de eerste speculaasjes waarschijnlijk niet zo mooi worden. De vorm moet eerst vetter worden voordat de speculaasjes een mooie afdruk hebben. De enige manier om dit te doen is, jawel, heel veel speculaasjes bakken! (Goed excuus, of niet dan?)
- Heb je geen speculaasplank? Geen probleem! Dan kun je het deeg ook gewoon uitrollen tot een ronde lap met een dikte van 3-4 mm. Snij of steek er vervolgens koekjes uit.
- Zin in amandelspeculaasjes? Bestrooi de bakplaat voor het bakken met geschaafde amandelen en leg de speculaasjes daar op.
- Je kan de speculaasjes 1-2 weken in een afgesloten koektrommel bewaren. Je kan zowel afgebakken koekjes als het deeg luchtdicht verpakt invriezen. Dan blijft het ongeveer 3 maanden goed.