De een noemt ze pepernoten, de ander kruidnoten. Wel is iedereen het erover eens dat ze superlekker zijn! Helemaal als je ze zelf gebakken hebt, dan ruikt je hele huis naar Sinterklaas!
Maar wat is nou het verschil?
Om het verschil tussen kruid- en pepernoten maar even te verhelderen: officieel noem je deze kleine speculaasachtige ronde bolletjes dus kruidnoten. Pepernoten zijn de lichtere bonkjes peperkoek die wat meer weghebben van taaitaai. Echter heeft iedereen het meestal over pepernoten als men kruidnoten bedoeld. Het is niet gek dat er verwarring is rondom de benaming van de kruidnoten/pepernoten. Ze zijn namelijk onlosmakelijk verbonden met elkaar en hebben een lange geschiedenis.
Pepernoten en kruidnoten zijn de afstammelingen van middeleeuwse kruid- of peperkoeken: koekjes van tarwe of roggebloem met honing of suiker en een berg specerijen. Een van de oudste recepten voor die koekjes zijn te vinden in het Medecynboec van Carolus Battus: excellente Peper-coecxkens ofte Suycker-coecxkens. De degen worden gemaakt van tarwe- en roggebloem en gezoet met honing of een suikerstroop. In een van de koekjes zit naast kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, foelie en koriander ook vergeten specerijen zoals paradijskorrels, staartpeper, lange peper en galanga. Wat opvalt is dat er helemaal geen peper in de meeste pepernoten zit. Een verklaring hiervoor is dat ‘peper’ vroeger een verzamelnaam was voor specerijen in het algemeen.
Niet voor uit het vuistje
Peper- of kruidkoekjes waren vroeger over het algemeen niet bedoeld om los te eten, ze waren vaak erg hard en droog. Ze werden meestal gebruikt als ingrediënt om mee te koken (net zoals wij nu peperkoek gebruiken in de stoofpot). Mensen voegden de koekjes vooral toe aan sauzen, stoofpotjes en pasteivullingen. Ze namen het vocht van het gerecht op en zorgden voor een kruidige smaak. In het boek De verstandige kock of sorghvuldige huyshoudster worden kruidkoekjes onder andere gebruikt in een saus voor over gebraden haas of konijn.
In de zeventiende eeuw werden er ook ingrediënten als gekonfijte sukade of sinaasappelschil toegevoegd aan de kruidnoten. Dit gebruik wordt voortgezet in de achttiende eeuw. Vanaf dan zien we ook de eerste koekjes met boter, eieren en rijsmiddelen, waardoor er een duidelijker onderscheid zichtbaar is tussen knapperige en taaie koekjes. Veel van de oude recepten lijken meer op de hedendaagse pepernoten (de taaie brokjes) dan op kruidnoten. Pepernoten maak je met roggebloem en honing terwijl je voor kruidnoten tarwebloem, suiker, boter en een rijsmiddel gebruikt. De hedendaagse kruidnoten hebben wel de specerijenmix van de oude pepernoot overgenomen, terwijl pepernoten van nu meer naar anijs smaken.
Gooi wat in mijn schoentje…
Zowel pepernoten als kruidnoten zijn onlosmakelijk verbonden met het Sinterklaasfeest. Echter strooiden mensen voor de negentiende eeuw helemaal niet met peper/kruidnoten. Dat kwam doordat Sinterklaas toen nog niet op bezoek kwam bij mensen. Van de zestiende tot en met de achttiende eeuw zorgden Sint en Piet op geheimzinnige manieren voor cadeautjes. Deze vonden kinderen pas op 6 december op allerlei gekke plekken. Vanaf de negentiende eeuw komt Sinterklaas ook bij mensen thuis en wordt er gestrooid. Dit strooien zou symbool staan voor vruchtbaarheid en het gulle karakter van Sinterklaas.
De grootste en oudste fabrikant van peper- en kruidnoten is Van Delft, inmiddels ook bekend door hun grote scala aan gekke smaken kruidnoten. Ze zijn al sinds 1880 hofleverancier van Sinterklaas. Van iedere 100 verkochte kruidnoten komen er ongeveer 70 bij hen vandaan. Veel kruidnoten dus, want in Nederland eten we er jaarlijks allemaal bij elkaar zo’n 7 miljard…
Inmiddels zijn de kruidnoten verkrijgbaar in ontelbare smaken. Nieuwe smaken dit jaar zijn bijvoorbeeld: amaretto sour, pindakaas, aperol spritz, mango cheesecake, discokruidnoten, truffel cinnamon roll en sour apple. En dan hebben we het nog niet eens over de kruidnoten die al een aantal jaar in het assortiment zijn opgenomen, van tompouce tot stroopwafel of appeltaart. Genoeg keuze dus! Maar het allerlekkerste vind ik toch wel de zelfgemaakte…
Kruidnoten
Ingrediënten:
- 250 g bloem
- 2 tl bakpoeder
- 125 g bruine basterdsuiker
- 1 ½ el speculaaskruiden
- 125 g boter op kamertemperatuur
- ¼ tl zeezout
- 2 of 3 el melk
Zo maak je dit:
- Doe de bloem, het bakpoeder, de basterdsuiker, de speculaaskruiden, de boter en het zout in een kom en kneed het goed door elkaar.
- Voeg vervolgens 2 el melk toe en kneed alles tot een deeg. Voeg eventueel wat extra melk toe als het deeg te droog is. Kneed niet te lang, als je er een bal van kan maken is het goed.
- Verpak het deeg in plasticfolie en laat het minstens een half uur in de koelkast rusten.
- Verwarm de oven voor op 160 C en bekleed een bakplaat met bakpapier.
- Rol balletjes ten grootte van een knikker van kleine stukjes van het deeg.
- Leg de kruidnoten op de bakplaat en druk ze een beetje aan.
- Bak de kruidnoten in 15-20 minuten licht goudbruin.
- Laat ze even afkoelen op een rooster en aanvallen maar!